Βυζαντίς. Κωνσταντινούπολη, 1854-1888. Εκδότης-ιδιοκτήτης: Δημήτριος *Ξένης. Αλλαγές τίτλου: Τηλέγραφος του Βοσπόρου και Βυζαντίς (Ιουν. 1857 - Δεκ. 1871), Βυζαντίς (1871-1888), με γαλλόφωνη έκδοση: Byzantis (1880-1883). Υπότιτλοι: Εφημερίς πολιτική, φιλολογική και οικονομολογική (1864-1868), Εφημερίς εν Κωνσταντινουπόλει (1871). Τρισεβδομαδιαία, «ανά πάσαν Τετάρτην και Σάββατον εις μέγα σχήμα, και ανά πάσαν Δευτέραν εις σχήμα μικρόν» / εβδομαδιαία (1887), 26/46 σελίδες, τρίστηλη. «Τιμή ετήσια προπληρωτέα δια μεν το εσωτερικόν αργυρά εικοσάρια δέκα, δια το εξωτερικόν δε και τας επαρχίας αργυρά εικοσάρια δώδεκα. Η ετήσια συνδρομή του μικρού σχήματος προσδιορίζεται εις αργυρά εικοσάρια πέντε. Έκαστος αριθμός της εφημερίδος τιμάται γροσίων 2. Τιμή καταχωρήσεων των ειδοποιήσεων γρόσια 3 ο στίχος». Κατά τη μακρά διάρκεια κυκλοφορίας η τιμή παραλλάσσει. «Τύποις Βυζαντίδος», Γαλατάς.
Η εφημερίδα δημοσίευε άρθρα ξένων εφημερίδων αφού είχε μία καλή ομάδα μεταφραστών, ενώ είχε ως συντάκτες των κύριων πολιτικών της άρθρων τους δικηγόρους Πλάτωνα Ρώτα και Ιωάννη Γεωργαντόπουλο. Μολονότι μετά τη συγχώνευση (1857) και τη μετωνομασία της σε Τηλέγραφο του Βοσπόρου και Βυζαντίς, η λέξη «Βυζαντίς» ήταν ιδιαίτερα τονισμένη στο πρωτοσέλιδό της. Ενδιαφέρουσα είναι η ανακοίνωση της ενοποίησης των δύο εφημερίδων από τον Ξένη, όπου ισχυριζόταν ότι θα βοηθούσε την αναβάθμιση του κύρους του Τηλεγράφου, του οποίου η έκδοση είχε ανασταλεί προ διετίας, εν μέσω δηλαδή του Κριμαϊκού πολέμου, για λόγους όμως που δεν περιγράφονται. Αποκαλύπτεται επίσης ότι ο Ξένης την περίοδο εκείνη είχε αναλάβει (ως εκδότης και σε συνεργασία με τον Κωνσταντίνο Αδοσίδη; ως απλός διευθυντής;) την έκδοση του Τηλεγράφου του Βοσπόρου. Στο κείμενο της ανακοίνωσης προς τους συνδρομητές του αναφέρεται «…προ δύω ήδη ετών εξεδίδομεν την εφημερίδα ταύτην, κατά την δυσχερεστάτην εκείνην εποχήν, καθ’ ην κακόβουλοί τινες ενήργησαν και επέτυχον την αφ’ ημών αφαίρεσιν της εκδόσεως ταύτης. Έκτοτε αλληλοδιαδόχως περιέπεσεν η διεύθυνσίς της εις διάφορα πρόσωπα, και ας μας επιτραπή να το είπωμεν, το φύλλο τούτο, το άλλοτε σοβαρώτερον των εν Τουρκία εκδιδομένων ελληνικών εφημερίδων, κατέστη το επουσιωδέστερον ίσως αυτών. … Το κοινόν δεν ενδιαφέρεται να μάθη ήδη τας αιτίας, αίτινες προεκάλεσαν την συνένωσιν ταύτην, αφού μάλιστα και πολλοί των κ. συνδρομητών, δεν αγνοούσιν αυτάς· τούτου ένεκα απέχομεν να τας εκθέσωμεν, και περιοριζόμεθα μόνον ν’ αναγγείλωμεν ότι το φύλλον τούτο θέλει δημοσιεύεσθαι του λοιπού απαραλλάκτως και ακριβώς υπό τους αυτούς όρους, υφ’ ους εδημοσιεύετο μέχρι τούδε η Βυζαντίς, παρά της αυτής διευθύνσεως και υπό του αυτού κυρίου συντάκτου. Οι μέχρι τούδε συνδρομηταί του Τηλεγράφου έχουσι δικαίωμα να λαμβάνωσι το φύλλον τακτικώς μέχρι της λήξεως της συνδρομής των…».
Η Βυζαντίς και ο Δημήτριος Ξένης υποστήριξε διακριτικά την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, όπως αυτές αποτυπώθηκαν στο κείμενο των Γενικών Κανονισμών. Στην πραγματικότητα η Βυζαντίς εκπροσωπούσε έναν ιδιότυπο συνασπισμό συμφερόντων, που αντιστοιχούσε ακριβώς στην εύνοια που απολάμβανε ο Ξένης τόσο από την πλευρά του πολλές φορές διατελέσαντος την περίοδο αυτή μεγάλου βεζίρη, Ααλή πασά, όσο και της ρωσικής πρεσβείας που η πολιτική της γραμμή βρισκόταν σε μία φάση μεταβατική μετά την ήττα της Ρωσίας στον Κριμαϊκό πόλεμο. Οι δύο πλευρές – μεταρρυθμιστές του Οθωμανικού κράτους και ρωσικός παράγοντας – συνέπεσαν στην επιλογή προώθησης των μεταρρυθμίσεων στο Πατριαρχείο, για δικούς τους ο καθένας λόγους, και η Βυζαντίς ήταν ο φορέας αυτής της πολιτικής γραμμής. Αυτός ήταν ο λόγος που γενικά το ύφος της εφημερίδας ήταν ήπιο, χωρίς εξάρσεις και πνεύμα αντιπαράθεσης «κατά ρώσων και βουλγάρων, κατ’ αλβανών και τούρκων, και υπουργών», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Μανουήλ Γεδεών.
Η Βυζαντίς τήρησε συνεπώς μία ήπια στάση έναντι του Βουλγαρικού προβλήματος, η επιρροή της όμως δέχθηκε ισχυρό πλήγμα μετά το θάνατο του πολιτικού της προστάτη, του Ααλή πασά (Σεπτ.1871). Ο Ααλή πασά, όπως και ο Χουσνή πασά, υπουργός τότε της αστυνομίας, χρηματοδοτούσαν τον εκδότη της εφημερίδας.
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ: ΒΒ (πλην 1854-1857).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Μανουήλ Ι. Γεδεών, Αποσημειώματα Χρονογράφου, 1800-1913, Αθήνα 1932, σσ. 43-44, 48-49,67· Χριστόπουλος, Εφημερίδες, σ. 65· Δημήτριος Σταματόπουλος, Οθωμανικές μεταρρυθμίσεις και Οικουμενικό Πατριαρχείο: ο πολιτικός ανταγωνισμός για την εφαρμογή των Γενικών Κανονισμών, 1858-1878, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2003.
Δημήτρης Σταματόπουλος
